جمله‌های پیش‌پرداز و پس‌پرداز در متن تجربۀ کاربر
پیش‌تر گفته بودم که چرا پیرویِ محض از قواعدِ یوایکس رایتینگِ انگلیسی اشتباه است. حالا می‌خواهم در ادامۀ نشان دادنِ تفاوت میانِ ساختارهای زبانی بین انگلیسی و فارسی، از یک گزارۀ پرتکرار در زمینۀ تجربه‌نویسی یاد کنم و نشان بدهم که چرا آن گزاره در فارسی کارکرد ندارد. در این نوشته با جمله‌های پیش‌پرداز و پس‌پرداز آشنا می‌شویم.
جملۀ پس‌پرداز چیست؟
بیایید با یک مثالِ رایج شروع کنیم:
جملۀ پس‌پرداز ۱
برای حفظ سلامت خود و دیگران از ماسک استفاده کنید.
بیایید جمله را به دو بخش تقسیم کنیم:
برای حفظِ سلامتِ خود و دیگران – از ماسک استفاده کنید.
در این حالت، ما (در جایگاه نویسنده) ذهنِ مخاطب را در بخشی از جمله به گروگان می‌گیریم تا مفهوم را به او برسانیم.
در جملهٔ پس‌پرداز، خواننده باید برای درک عناصر بعدی، عناصر قبلی را در یاد داشته باشد؛ پس ناچار است در جمله پس‌وپیش بشود.
نمونهٔ جملهٔ پس‌پرداز: «به‌منظور راه‌اندازی دورهٔ آموزشی کارشناسی رایانه، موسسهٔ آی‌بی‌ام آقای خادمی را دعوت کرد.»
پرهام غدیری‌پور
جملۀ پس‌پرداز در متن تجربه کاربر
حالا یک ریزه‌نوشته را به‌عنوان نمونۀ دوم بررسی کنیم:
جملۀ پس‌پرداز ۲
به‌منظور جلوگیری از سوءاستفاده کلاهبرداران، از رمز پویا استفاده کنید.
قبلاً گفته بودیم که «استفاده از فعل» در آغاز جمله، یکی از اصول یو ایکس رایتینگ انگلیسی است. اگر بخواهیم به این اصل پایبند باشیم و در فارسی هم همینطور عمل کنیم، با چنین جمله‌هایی روبه‌رو خواهیم شد:
- بسازید یک حساب جدید.
- استفاده کنید از رمز پویا.
- بارگذاری کنید مدارک خود را.
هر سه جملۀ بالا دو ویژگی مشترک دارند: اول اینکه پس‌پرداز هستند، دوم اینکه مبتنی بر ساختارِ فارسی نوشته نشده‌اند.
انگلیسی‌زبان‌ها می‌گویند فعل را در ابتدا بیاوریم تا کاربر را در کوتاه‌ترین زمان ممکن متوجه کاری که باید بکند یا مسیری که باید برود کرده باشیم. امّا این قاعده در فارسی لزوماً قابل پیاده‌سازی نیست. بی‌قواره شدنِ جملاتِ بالا، ناشی از تفاوتِ ساختارِ زبان انگلیسی و فارسی است که پیش‌تر به آن اشاره کرده‌ایم. امّا حتی اگر جمله‌ها را به‌صورت پس‌پرداز (مانند نمونۀ ۲) و مبتنی بر ساختار فارسی بنویسم، در عمل کار را برای مخاطب‌مان سخت کرده‌ایم. اینطور حرف زدن مثلِ این است که به کسی بگوییم «برو پمپ بنزین» و بعد که به آنجا رسید به او بگوییم چه کار کند.
من مثال‌هایی در چنته دارم که نشان می‌دهد آوردن فعل در ابتدای جمله می‌تواند کارساز باشد. (مثال: تعیین کنید کاربران تا چند ساعت پس از پخش برنامه به آن دسترسی داشته باشند.) می‌توانستم بنویسم: «مدت‌زمان دسترسی کاربران به ویدئو پس از پخش زنده را تعیین کنید» هر دو جمله ساده و از نوعِ پیش‌پرداز هستند، اما بر اساسِ متغیرهای مختلفی مانند کاربر، دکمه‌ها و طراحی بهتر دیدم جمله را به‌صورتِ اول (فعل در آغاز) بنویسم. با این حال خوب می‌دانم که نمی‌توان این شیوه را به قاعدۀ قطعی بدل کرد چون در بسیاری جاها کار نمی‌کند.
مثلاً اگر بخواهیم این جمله را به‌صورتِ نظیربه‌نظیر ترجمه کنیم، فعل‌ها در ابتدای جمله‌ها می‌آیند و فهمِ متن را دشوار می‌کنند:
Manage your account’s security and keep track of your account’s usage including apps that you have connected to your account
جملۀ پیش‌پرداز چیست؟
برای درکِ بهتر، همان جمله‌های بالا را به‌صورتِ پیش‌پرداز بازنویسی بازخوانی می‌کنیم:
جملۀ پیش‌پرداز
۱. ماسک بزنید تا خود و دیگران سالم بمانید.
۲. از رمز پویا استفاده کنید تا از سوءاستفادۀ کلاهبرداران در امان باشید.
در این نمونه ما سعی کرده‌ایم اطلاعات را ساده و خطی بیان کنیم.
برای درک بهتر بار دیگر به نوشتۀ صلح‌جو رجوع کنیم:
غالباً می‌گویند یکی از راه‌های ساده‌نویسی به کار بردن جمله‌های کوتاه است. این نظر تا حدودی درست است امّا خوب شکافته نشده است. واقعیت این است که جمله ممکن است کوتاه و دشوار و بلند و آسان باشد. دشواری و آسانی جمله صرفاً در کوتاهی و بلندی آن نیست بلکه در ساختار ساده و پیچیده است. مثلاً، جملۀ پیش‌پرداز (Forward Processing) آسان‌تر از جملۀ پس‌پرداز (Backward Processing) درک می‌شود. نوع اول جمله‌هایی هستند که موضوع را زنجیروار بیان می‌کنند، به طوری که ذهن خواننده، در فرایند درک سازه‌های آن‌ها، کمتر به عقب و جلو می‌رود. برعکس، درک جمله‌های پس‌پرداز مستلزمِ کنترل نحوِ پس‌وپیش‌رونده در ذهن است. دو جملۀ زیر را با هم مقایسه کنید:
به‌منظور راه‌اندازی دورۀ آموزشی کارشناسی رایانه، مؤسسۀ آی‌بی‌ام آقای خادمی را دعوت کرد.
آقای خادمی را به مؤسسۀ آی‌بی‌ام دعوت کردند تا دورۀ آموزشی کارشناسی رایانه را راه‌اندازی کند.
با اینکه این جمله‌ها هم‌اندازه‌اند، به‌نظر می‌رسد پردازشِ جملۀ دوم آسان‌تر باشد. جملۀ دوم از نوع پیش‌پرداز است و سازه‌های آن زنجیروار به‌دنبالِ هم درک می‌شوند. برعکس، فهمِ جملۀ اول نیازمند نوعی پس‌وپیش رفتن ذهنی است. در نوشتن برای کودکان، این نکته را باید در نظر گرفت.
علی صلح‌جو، نکته‌های ویرایش، صفحۀ ۵۱
جملۀ پیش‌پرداز در متن تجربه کاربر
نفسِ اینکه جمله‌های پیش‌پرداز به روانی و سادگی نزدیک‌ترند، به ما کمک می‌کند چنین قاعده‌ای را تعریف کنیم که همه‌جا و همیشه باید از این نوع جمله‌ها در یوایکس رایتینگ استفاده کرد؟
می‌خواهم چند نمونه را با هم مرور کنیم بلکه به پاسخ برسیم.
- کد تأیید به شماره‌ی ۰۹۱۲۱۱۱۲۲۲۲ ارسال شد. برای ادامه، کد را در کادر زیر بنویسید.
- با دعوت کردنِ دوستانت به فیلیمومدرسه، اشتراکِ رایگان هدیه بگیر.
- برای استفاده از این قابلیت به بستۀ حرفه‌ای یا بالاتر نیاز دارید.
سعی می‌کنم جمله‌های پس‌پرداز بالا را به‌صورت پیش‌پرداخت بازنویسی کنم:
- کد تأیید به شماره‌ی ۰۹۱۲۱۱۱۲۲۲۲ ارسال شد. کد را در کادر زیر بنویسید تا به مرحلۀ بعد بروید.
- اشتراک رایگان خود را با دعوت کردنِ دوستان‌تان به فیلیمومدرسه فعال کنید.
- این قابلیت در بستۀ حرفه‌ای یا بالاتر فعال است.
همانطور که متوجه شدید من دو تغییر در جمله‌های پس‌پرداز دادم: هم ساده‌سازی‌شان کردم هم به جمله‌های پیش‌پرداز تبدیل‌شان کردم.
بنابراین شاید بتوانم بگویم تبدیل و فقط تبدیلِ جملۀ پس‌پرداز به جملۀ پیش‌پرداز در متن تجربه کاربر کفایت نمی‌کند. شاید این ترفند برای ساده‌سازی جمله‌های خبری به‌تنهایی کارساز باشد، اما در متن تجربۀ کاربر لازم است ترفندهای دیگر را هم به کار بگیریم تا متن سادگی و گویایی و کوتاهی را با هم داشته باشد.
جملۀ ساده‌شده و پیش‌پرداز
رمز پویا حساب شما را امن‌تر می‌کند.
اگر بنا بود فقط و فقط به ترفندِ پیش‌سازیِ جملۀ پس‌پرداز بسنده کنم، چنین جملاتی می‌داشتیم:
- کد تأیید به شماره‌ی …. ارسال شد. کد را وارد کنید تا کار ادامه پیدا کند.
- اشتراک رایگان هدیه بگیرید، کافی‌ست دوستان‌تان را به فیلیمومدرسه دعوت کنید.
- استفاده از این قابلیت در بستۀ حرفه‌ای یا بالاتر امکان‌پذیر است.
در چه مواقعی به دامِ جمله‌های پس‌پرداز میفتیم؟
شاید به‌طور معمول و در جریان نوشتن ریزه‌نوشته‌های یک محصول از جمله‌های پس‌پرداز استفاده نکنیم. این جمله‌ها معمولاً با مطوّل‌نویسی رابطه دارند، یعنی جمله‌های طولانی و زنجیره‌وار بیشتر از جمله‌های کوتاه در معرضِ تبدیل شدن به پس‌پرداز هستند.
یک موقعیتِ رایجِ دیگر که ما را به دامِ پس‌پردازنویسی می‌اندازد، «ترجمه» است. زمانی که دست به ترجمۀ تعبیرها و جمله‌های فرنگی می‌زنیم ولی به هر دلیل در زمینۀ نوشتار فارسی کم‌مهارت هستیم، ناخواسته به‌جای انتقال سادۀ مفهوم دست به دامانِ جمله‌های پس‌پرداز می‌شویم. متأسفانه این اتفاق در ترجمه‌های امروزی به‌ویژه در کتاب‌های حوزۀ کسب‌وکار، فناوری و حتی در محصولات دیجیتال به‌شدت رایج شده است.
شما هم تجربه‌ای در این زمینه دارید؟
برای ما بنویسید یا از بخش نظرها برای گفتن پیام‌تان استفاده کنید.
سلام
ممنون که وقت گذاشتید و خواندید
نمی‌توان یک قاعدۀ کلی ارائه داد، امّا اگر بتوانیم مفاهیم مختلف را تا حد امکان ساده‌سازی کنیم و با جمله‌های پیش‌پرداز بیان کنیم، متنِ ما به‌مراتب ساده‌تر و فهمِ آن آسان‌تر خواهد شد.
ممنونم بابت این آموزش خوب.
باعث شد بعضی از گره‌های ذهنی‌ام در نوشتن حل بشود.
ممنون از شما که خواندید. 🙂
چه خوب که گرهی باز کردیم.
سلام ممنون بابت این مطلب خوب
یه سوالی به ذهنم خورد: به هیچ عنوان از جمله های پس پرداز استفاده نکنیم؟