همه چیز دربارۀ یوایکس رایتینگ (تجربه‌نویسی) و مأموریت یو ایکس رایتر – ux writing چیست

بیایید ببینیم نویسنده UX یا به‌تعبیرِ فارسی تجربه‌نویس قرار است چه جای خالی‌ای را پر کند. منظور از تجربه‌نویسی یا یو ایکس رایتینگ چیست و برچسبِ تازۀ یو ایکس رایتر چه مفهومی دارد؟
تجربه‌نویسی یا به‌تعبیر فرنگی‌اش ux writing یک حرفۀ به‌ظاهر تازه است. در ۲۰۱۸ میلادی وبلاگ‌نویسان حوزۀ فناوری و کسب‌وکارهای دیجیتال با شک‌وتردید پرسیدند: آیا نویسندگی تجربه کاربر یک مد است یا با یک حرفۀ آینده‌دار مواجه هستیم؟

بعد از حدود دو سال حالا همان‌ها در وبلاگ‌شان ایده‌هایی جدی دربارۀ تجربه‌نویسی مطرح می‌کنند و می‌خواهند جستجوگرانِ گوگل را به‌سمت خودشان بکشند.

ظاهراً مطرح‌شدنِ واژۀ UX Writer از ۲۰۱۶ میلادی کلید خورد، اما صبر کنید! یعنی پیش از آن تجربه‌نویسی رخ نمی‌داد؟ پس ما چطور در خیابان، مترو، ایستگاه قطار یا بیمارستان راه‌مان را پیدا می‌کردیم؟ یعنی سروکلۀ یوایکس رایتر ناگهان از فضا پیدا شد؟

اولین جرقه‌های تجربه‌نویسی

در ۲۰۱۶ میلادی بسیاری از غول‌های فناوری آگهی‌های استخدام با مضمونی مشترک منتشر کردند: به ux writer نیازمندیم. گوگل، آمازون، اوبر، پی‌پال، دراپ‌باکس و… از جملۀ این کمپانی‌ها بودند.

ظاهراً این آگهی خیلی هم جدی گرفته نشد. دستِ کم تا یک سال بعد، کسی چیزی درباره‌اش نگفت، یا اگر هم گفتند محدود بود.

در ۲۰۱۷ میلادی یک وبلاگ‌نویس فرنگی سراغِ آگهی‌های سال قبل رفت و مطلب تازه‌ای نوشت. او در مطلبش سعی کرد از نخستین افرادی باشد که به سؤال یو ایکس رایتینگ چیست پاسخ می‌دهد.

به هر حال مطلب کریستینا هم خیلی جدی گرفته نشد. یک سال بعد، شاپیفای با شک و تردید دربارۀ نویسنده تجربه کاربر مطلبی منتشر کرد و پرسید: آیا این یک مُد گذراست؟

به هر حال اولین نشانه‌های جست‌وجوی جدی واژۀ UX Writer در گوگل به ۲۰۱۹ میلادی برمی‌گردد، یعنی سه سال پس از انتشار اولین آگهی‌ها.

در بین آگهی‌دهنده‌ها یک وجه مشترک وجود داشت: آن‌ها در محصول‌شان با مخاطب حرف می‌زنند. و این مخاطب ممکن است هر کسی باشد؛ هرکسی با هر نوع از سواد، دانش، زبان، تفکر، ایدئولوژی و سلیقه‌ای.

یوایکس رایتینگ قبل از ۲۰۱۶

در سال ۲۰۱۷ وقتی کریستینا مرورگرش را باز کرد و وب‌گردی را شروع کرد چطور فهمید کدام کلید در گوگل چه کار می‌کند؟ به عقب‌تر برگردیم، وقتی کامپیوترش را روشن کرد و به وب وصل شد، از کجا می‌دانست چطور باید از مرورگر استفاده کند؟

واضح و روشن است که ما از زمان تولد ویندوز با متن تجربه کاربر سر و کار داشته‌ایم.

سابقۀ تجربه‌نویسی (در فضای دیجیتال) به چند دهه قبل برمی‌گردد. اما اگر از من بپرسید می‌گویم یوایکس رایتینگ در فضای دیجیتال خلاصه نمی‌شود. به‌عنوان انسان، تمام عمرمان با ابزار و اشیاء و محصولات و خدماتی سروکار داریم که برای کاربرشان تجربه رقم می‌زنند.

تلۀ همسان‌پنداریِ UX Writing و Copywriting

تا پیش از جدی‌شدنِ حرفۀ تجربه‌نویسی یک حرفۀ رایجِ دیگر با ترجمۀ فرنگی‌اش ایران را تسخیر کرد: کپی رایتر

واژۀ کپی‌رایتر (همان تبلیغ‌نویس خودمان) نه جدید بود نه تازه اختراع شده بود. حتی می‌توان گفت با یک حرفۀ نوستالژیک طرف هستیم. هنوز هم تماشای آگهی‌های یک‌ویک و مینو یا تبلیغات قدیمی کوکاکولا برایمان خوشایند است. شاید پرسابقه‌بودنِ تبلیغ‌نویسی باعث شد یک همسان‌پنداری غلط شایع شود: خیلی‌ها تصور کردند یوایکس رایتینگ و کپی‌رایتینگ یکی‌ست.

حالا و با نشر انواع و اقسام مطالب دربارۀ تجربه‌نویسی، می‌دانیم که نویسندگی تجربه کاربر یک حرفۀ تخصصی‌ست که تفاوت‌های آشکاری با سایر انواع نوشتن دارد.

کاری که تا قبل از ۲۰۱۶ برنامه‌نویس‌ها یا کپی‌رایترها انجام می‌دادند نرم‌نرم با دید دیگری بررسی شد. همین‌جا بود که کمپانی‌های پرمخاطب تصمیم گرفتند روی نیروی متمرکزِ تجربه نویس سرمایه‌گذاری کنند. اینجا بود که نیازِ جدید تبدیل به حرفۀ جدید شد: نویسنده UX. اما انتظار کمپانی‌ها از یوایکس رایتینگ چیست؟

۲۰۲۱: موقعیت تجربه نویس در ایران

حالا که این سطرها را می‌نویسم کمی به پایان سال ۱۳۹۹ مانده. از طلوعِ ۲۰۲۱ میلادی دو ماه بیشتر گذشته و نمی‌توان گفت جایگاه تجربه‌نویس چقدر مستحکم است. امروز حتی بیانِ نامِ فارسی یا فرنگی حرفۀ نویسندگی تجربه کاربر سخت است. طی چند ماه گذشته با فهرست عجیب و غریبی از خطاب‌ها و واژه‌ها مواجه شده‌ام:

• تایپ رایتر (من ماشین تایپ دوست دارم ولی تایپ‌رایتر نیستم، تجربه‌نویس هستم).
• کپی‌های دیزاین (در فرنگی بهش می‌گویند میکروکپی. من جایی کلمۀ کپی را نخواندم ولی بارها شنیدمش).
• یو ایکس رایت (برخی مشتری‌ها بهم می‌گویند یو ایکس رایت بنویس ولی من نویسنده تجربه کاربر هستم و متن تجربه کاربر می‌نویسم نه یو ایکس رایت. اسم فرنگی‌اش هم یوایکس رایتینگ است.

شاید باور نکنید اما تمامی این واژه‌ها را از تیم‌های فنی و بعضی را هم از تیم‌های طراحی شنیده‌ام.

نمی‌خواهم مته به خشخاش بگذارم. واژه‌ها نرم‌نرم جا می‌افتند اما اگر بخواهم شرح مختصری از وضعیت مواجه با تجربه نویس در فضای کاری امروز ایران بدهم باید بگویم:

اغلب تیم‌های فنی هنوز نمی‌دانند اهمیت یوایکس رایتینگ چیست. بارها به تیم‌ها یا افرادی برخورده‌ام که تجربه نویسی را با نوشتن کپشن اینستاگرام اشتباه گرفته‌اند. اما:

وقتی دربارۀ نویسندگی تجربه کاربر حرف می‌زنیم از یک ساختار، منطق و چهارچوب حساب‌شده حرف می‌زنیم.

نویسنده تجربه کاربر: رفیقِ تازۀ طراح

طراحان یو ایکس (UX Designer) از مدت‌ها پیش در کمپانی‌های بزرگ یا کوچک جایگاه‌های شغلی مستحکمی تصاحب کرده بودند. اما آن‌ها افرادی بصری بودند نه متنی. نرم‌نرم جای خالی کسی که بتواند درست و دقیق پیام صفحۀ طراحی‌شده را به کاربر منتقل کند حس شد.

یک کپی‌رایتر تلاش می‌کرد جذاب حرف بزند و با به‌کارگیری بهترین کلمات، مشتریان را مفتون کند. اما صفحۀ پرداخت حق‌اشتراک در دراپ‌باکس یا خرید محصول در آمازون ابداً جای مناسبی برای چرب‌زبانی نیست. نیاز به مهارتی بود که بتواند به‌طور متمرکز، شفاف و ساده حرف بزند تا تجربه کاربر را بهینه کند.

پایه‌های بنیادین تجربه‌نویسی (یوایکس رایتینگ چیست)

یک معیار مهم برای ارزیابی یوایکس رایتینگ باکیفیت «ناپیدایی» است. زمانی می‌توان گفت تجربه‌نویس (ux writer) کارش را خوب انجام داده که حضور کلمات و نوشته‌هایش اصلا حس نشود. به بیان دیگر: کاربر نباید به دوباره‌خوانی یا ابهام و تردید دچار شود.

یوایکس رایتر در پی چیست؟

یک نویسنده تجربه کاربر در تلاش است تا با تکیه بر تحقیق، شناخت کسب‌وکار، شناخت مشتری، مهارت‌های زبانی، مهارت‌های نرم‌افزاری و تفکر محوریِ طراحی محصول، مسیر کاربر را از هر دست‌اندازی پاکیزه کند.

به‌عبارت دیگر تجربه نویس (ux writer) قلم می‌چرخاند تا مسیر تعیین‌شده توسط طراح  UX را برای کاربر هموارتر کند. هیچ چیز اضافه و دکوری نباید مانع از طی مسیر کاربر در سناریوی طراحی‌شده توسط طراح UX شود.
اینجاست که نویسنده تجربه کاربر می‌باید ذهن مشارکت‌جویش را به کار بیاندازد.

نتیجۀ همۀ این‌ها، افزایش نرخ تبدیل و کارکرد بهتر محصول است. بنابراین:

نمونه مواردی که تجربه نویس طراحی می‌کند

نوشتن ریزه‌نوشت‌ها (میکروکپی) وظیفۀ یوایکس رایتر است. معمولاً از تجربه نویس انتظار می‌رود در طراحی این دست محتوا تیم طراحی را یاری کند:

1. پیام‌های خطا
2. متن کلیدهای درون‌برنامه
3. متن راهنمای درون فیلدها
4. توضیح نحوۀ استفاده از یک امکان یا گزینه

دیگر مأموریت‌های تجربه‌نویسی چیست؟ ممکن است یوایکس رایتر نوشتن نوشته‌های دیگر مرتبط با محصول را هم برعهده بگیرد:

1. یادداشت‌های راهنما
2. متن راهنمای نرم‌افزار یا وبسایت
3. منو
4. شیوۀ استفاده از محصول (دیجیتال یا غیردیجیتال)

اما به یاد داشته باشید که کار تجربه‌نویس در نوشتن خلاصه نمی‌شود. هر متنی نیازمند یک بسترِ درست برای فهمیده‌شدن است. بنابراین یو ایکس رایتر باید در هماهنگی با تیم طراحی پیشنهادهایی کاربردی و بهبوددهنده ارائه کند.

لازمۀ چنین رفتار فعالانه‌ای، داشتن درک درست از مفهوم تجربه کاربر است.

سه رکن اساسی در تجربه‌نویسی (ارکان یوایکس رایتینگ)

تجربه‌نویسی بر کم‌گوی و گزیده‌گوی استوار است. سه رکن اساسی در طراحی متن تجربه کاربر صراحت و سادگی و کاربردی‌بودن است.

چرا استخدام یوایکس رایتر مهم است؟

متن تجربه کاربر مثل صدا برای هر محصول است. شما با هر صدایی مشتری/کاربر را خطاب قرار نمی‌دهید. جزئیات سرنوشت‌سازی در این میان وجود دارد که باید با تمرکز و دقت بالایی سراغشان رفت. صدایی که مشتری می‌شنود نقشی حیاتی در وضعیت امروز و آیندۀ کسب‌وکار دارد.

یک تیم فنیِ خبره می‌تواند کم‌اشکال‌ترین و پیچیده‌ترین‌ها را آمادۀ بهره‌برداری کند. اما کلمات کارِ کدنویس‌ها نیست. خواه‌ناخواه اینجا پای یوایکس رایتر به میان می‌آید.

اهمیت کار تجربه‌نویسی تا آنجا است که در کمپانی‌های شناخته‌شده برای تجربه نویس درآمدی هم‌سطح مدیران محصول قائل می‌شوند.

بر اساس یک پیش‌بینی، موقعیت شغلی نویسنده تجربه کاربر می‌تواند درآمدی تا حدود ۱۰۰ هزار دلار در سال داشته باشد. این رقم در جاهای دیگر بین ۵۹ تا ۱۲۰ هزار دلار هم تخمین زده شده است.

ظرایفی که یوایکس رایتینگ و کپی رایتینگ را متفاوت می‌کند

یک نویسندۀ چیره‌دست می‌تواند منظومه‌ای از کلمات را با لحن‌ها و منظورهای مختلف ارائه کند. اگر کپی‌رایتینگ را معادل تبلیغ‌نویسی بگیریم، پاسخِ پرسشِ بالا همچین چیزی است:

کپی‌رایتر باید بر شیوه‌ها و زبانِ قانع‌کردن مسلط باشد. اما یوایکس رایتر فقط کلماتی را ارائه می‌کند که کاربر را در مسیرِ سناریوی نرم‌افزار یا وبسایت راهنمایی می‌کند. به بیان دیگر، نویسنده تجربه کاربر راه ارتباط کاربر با محصول دیجیتال شما را هموار می‌کند.

کارِ کپی‌رایتر اغلب پس از ارائه محصول یا حین ارائه محصول شروع می‌شود، اما کار نویسنده یو ایکس پیش از ارائه و در مرحلۀ طراحی و ساختن محصول دیجیتال آغاز می‌شود.

یک کپی‌رایتر همزمان می‌تواند یواکس رایتر هم باشد؟

این کاملاً به میزان مهارت نویسنده برمی‌گردد. جهان کلمات بسیار گسترده و بی‌انتها است. شیوه‌های زبانی، روش‌های انتقال مفهوم، دایرۀ کلمات و… تنوع بسیاری دارند.

هرقدر یک نویسنده بر این‌ها مسلط‌تر باشد، یقیناً قدرت بیشتری در بیان منظور به شیوه‌های مختلف خواهد داشت.

تا به امروز محتوای این همه نرم‌افزار ایرانی را چه کسی نوشته؟

تا امروز احتمالاً کپی‌رایترها، طراحان محصول و مهندسان نرم‌افزار این کار را می‌کردند. اما دربارۀ نرم‌افزارهای بزرگ چطور؟

آیا می‌توانیم باور کنیم تمام ساختار متنی ویندوز طی سال‌های قبل از 1995 تا 2020 میلادی را مهندسان و بدون هرگونه نظم محتوایی نوشته‌اند؟

تصور کنید در طول حدود بیست سال، مایکروسافت در هر نسخه از ویندوز از ریزه‌نوشته‌های متفاوتی استفاده می‌کرد. چه شلم‌شوربایی درست می‌شد؟ حالا شاید واضح‌تر شده باشد که اهمیت یکپارچگی در تجربه‌نویسی چیست.

به نرم‌افزارهای گروه Adobe نگاه کنید و ببینید چرا به‌سادگی توانسته‌ایم با محیط Adobe XD کار کنیم. نسخه‌های مختلف فتوشاپ طی سال‌های مختلف تغییر ظاهری داشته، اما متن تجربه کاربر ما را راهنمایی کرده. این همان چیزی‌ست که آن را اسلوب طراحی (design system) می‌نامیم.

پس چطور می‌توان پذیرفت تجربه‌نویسی یک حرفۀ تازه باشد؟

مهارت‌های لازم برای ux writing چیست

امروز نمی‌توان به‌طور قطعی دربارۀ مهارت‌های نویسنده یو ایکس حرف زد و گفت: یو ایکس رایتر باید چنان باشد و لاغیر. این بازار، بازاری‌ست که هر روز شاهد دگرگونی‌ست و زوایای مختلفش بیشتر شفاف می‌شود. طبیعی‌ست که باید در مسیر رشد، هر مهارتی را که احساس می‌کنیم مفید است یاد بگیریم. البته این حرف به‌معنیِ این‌شاخه آن‌شاخه پریدن نیست و باید در حفظ زنجیرۀ یادگیری‌ها دقیق بود و روی مهارت‌های درست، متناسب و مرتبط تمرکز کرد.

با این حال، فهرستی کامل‌تر از مهارت‌های تجربه‌نویس وجود دارد که می‌توانید بخوانید.

بخشی از این مهارت‌ها:

• دایرۀ واژگانی وسیع
• قدرت تألیف و توانایی در نوشتن به لحن‌ها و ادبیات مختلف
• انس با اصول نگارشی و ویرایشی
• داشتن تفکر طراحانه
• توانایی درک مفاهیم طراحی تجربه کاربر
• مهارت استفاده از ابزار طراحی ui, ux
• توانایی طراحی و درک استراتژی محتوای محصول
• توانایی همکاری گروهی و تعامل با طراح UX
• توانایی تشخیص اینکه گفتن چه چیزی حیاتی است و گفتن چه چیزی لازم نیست (نمونه‌هایش را بخوانید)

کار تجربه‌نویس از کجا شروع می‌شود؟ کارکرد لحن

قبل از شروع به یوایکس رایتینگ یک محصول، تجربه‌نویس می‌بایست شیوه‌نامۀ لحن و واژه‌نامۀ محصول (چه کلماتی برای نشان دادن مفاهیم؟) را تدوین کند. می‌توانید دربارۀ این مرحله که نخستین مرحله در تجربه‌نویسی محصول است اطلاعات بیشتری کسب کنید.

نویسنده یو ایکس با چه کسانی همکار است؟

• طراح UI
• طراح UX
• برنامه‌نویسان
• مدیران محصول

نکات اصولی در یوایکس رایتینگ چیست؟

• قبل از نوشتن بدانید «هدف» چیست
• قبل از نوشتن از مسیر کاربر باخبر شوید (کجا، چطور، در چه صورتی، کِی پیام را دریافت می‌کند؟)
• ساده بنویسید
• کوتاه بنویسید (مگر مجبور شوید)
• از نوشتن متنی که کژتابی یا دوگانگی معنایی دارد پرهیز کنید
• از نوشتن کلماتی که بار منفی دارند، منع‌کننده هستند، اخطاری هستند، هشداردهنده به‌نظر می‌رسند پرهیز کنید
• یکپارچه بنویسید (بخش‌های مختلف محصول نباید از نظر کلامی و ساختار جمله‌بندی ساز خودشان را بزنند)
• اصطلاحات تخصصی را فراموش کنید
• چیزهایی بنویسید که به کاربر احساس تعامل و اراده‌مندی را منتقل می‌کند
• تاریخ‌های نزدیک را با عدد نشان ندهید. (دیروز، امروز به‌جای اعداد)
• نویسنده تجربه کاربر تنها نیست، گاهی می‌توانید برای بیان بهتر مفهوم‌های پیچیده، از تصاویر هم کمک بگیرید (منظور تصاویرِ مثالی است)
• با کاربر همدلی کنید: نیاز او را به‌خوبی و درستی برآورده کنید.

ابزارهای مناسب برای تعامل بین طراح و نویسنده متن تجربه کاربر

سعی کردم در این مطلب از زوایای مختلف به نقش ux writer بپردازم. اما همۀ گفتنی‌ها در این متن خلاصه نمی‌شود.

اگر می‌خواهید بدانید بهترین روش کار با یوایکس رایتر چیست و چطور می‌توان فرایند یوایکس رایتینگ را به‌خوبی پیش برد، می‌توانید به راهنمای ابزار کار با نویسنده تجربه کاربر رجوع کنید.

ناگفته نماند که تعریف تجربه‌نویسی محدود به این نوشته یا نوشته‌های مشابه نمی‌شود. تجربه‌نویسی حرفه‌ای‌ست که تئوری‌های مرتبط با آن تازگی دارد. بنابراین باید شاهد دگرگونی‌های پرشتابی باشیم؛ دگرگونی‌هایی که به‌طور پیاپی پاسخ تازه به سؤال‌های ما دربارۀ تجربه‌نویسی چیست می‌دهد.

و برای آنکه پاسخ دقیق‌تری برای سؤال ux writing چیست به‌دست بیاورید، خواندن ۱۰ اصل در یوایکس رایتینگ را پیشنهاد می‌کنم.

و دیگر اینکه خوب است با رسم‌الخط مناسب تجربه‌نویسی آشنا شوید.

نسخه صوتی این مطلب

عصاره مطلب – پرسش‌های رایج