مثل هر کار دیگری، طراحی محتوای تجربۀ کاربر هم به داده‌ها متکی‌ست. شخصاً شهود را دوست دارم ولی وقتی پای یواکس رایتینگ وسط باشد، فقط زمانی مسئولیتِ کارم را می‌پذیرم که فرایند طراحی و یو ایکس رایتینگ داده محور باشد.

یو ایکس رایتینگ داده‌محور چیست؟

تا امروز در پروژه‌های متنوعی به‌عنوان طراح محتوای تجربۀ کاربر مشارکت داشته‌ام. تقریباً در همگی آن‌ها به جملاتی مثل «این خوب نیست»، «به‌نظرم قبلی بهتره»، «حس می‌کنم این کلمه…» و… برخورده‌ام. اوایل کمی بی‌ملاحظه بودم و خیلی چکشی برخورد می‌کردم و می‌گفتم: «دلیل بیاور». رفته‌رفته متوجه شدم نمی‌توانم از همه (از جمله مدیرمحصول، برنامه‌نویس و حتی طراح تجربه) توقعِ استدلال منطقیِ مکتوب داشته باشم. چرا؟ چون مهارتِ بیان مقصود به‌صورت مکتوب یک مهارت همگانی نیست. بنابراین روش دیگری را پیش گرفتم:

توضیح دادن و بیان استدلال (به‌شکل مکتوب) رفتار بالغانه‌تری بود. سعی می‌کردم دلایل منطقی‌ام را توضیح بدهم تا مخاطبم علاوه بر درکِ دلیل و حلّاجی‌کردنش، در مقابل با همان شیوه صحبت کند. وقتی دیدم این روش هم مخاطبم را مجبور به نوشتن می‌کند و نوشته‌ها خیلی پرت هستند، جلساتِ کوتاهِ ۱۰-۵ دقیقه‌ای را جایگزینش کردم. در این نوع از جلسه‌ها منطقم را توضیح می‌دادم و می‌پرسیدم «آیا نتیجۀ تست یا دادۀ دیگری هست که به‌کمکش نظرم را رد کنید؟»

نتیجۀ این رفتار، تأکید بر داده‌ها و اعتباربخشی به یو ایکس رایتینگ داده‌محور بود. حتی اگر در جایی می‌دیدم نتیجۀ گفتگوی ما به یک حکمِ اطمینان‌بخش نمی‌رسد، از همکارانم می‌خواستم امکان آزمون آ/ب را فراهم کنند.

تا اینجای کار، به سه بازوی یو ایکس رایتینگ داده‌محور اشاره کردم:

1. آزمون کاربردپذیری
2. آزمون آ/ب/پ/ت/ث/…
3. بیان منطق و بررسی استدلال‌ها

قبل از اینکه به هر یک از این سه بازو بپردازم، بهتر است کمی عقب‌تر برویم و دربارۀ داده‌ها در طراحی محتوای تجربۀ کاربر حرف بزنیم.

داده‌ها در تجربه‌نویسی: چه چیزی معتبر است؟

داده‌محوری عنوان دهن‌پرکنی‌ست و یو ایکس رایتینگ داده‌محور هم به‌نظر تعبیر شیکی‌ست. منتها وقتی از یک کلمه یا تعبیر بهره می‌بریم، باید ماهیت و معنایش را به‌درستی بشناسیم. به چه چیزهایی می‌گوییم داده و اصلاً چطور از آن‌ها در تجربه‌نویسی بهره می‌بریم؟

داده‌های مشترک

اطلاع‌افزارها (آرتی فکت) و هر چیزی که در فرایند طراحی محصول به‌عنوان داده‌های استخراج‌شده (مثلاً Heatmap) یا گردآوری‌شده (مثلاً نتیجۀ نظرسنجی یا آزمون کاربردپذیری) مبنای کار طراحان و مدیران محصول قرار می‌گیرد، داده‌های مشترکی هستند که تجربه‌نویس هم به آن‌ها تکیه می‌کند.

برخی از منابع داده‌های مشترک:

• تست کاربردپذیری
• هیت‌مپ
• نرخ تبدیل
• تست A/B
• تحقیقات کاربر
• نظرسنجی
• تحقیقات بازار
• کاربرنما (Persona)

چرا این منابع در یو ایکس رایتینگ داده‌محور مؤثر هستند؟

محتوای تجربۀ کاربر نقشِ «زبان محصول» را بازی می‌کند. برای اثرگذاری مطلوب، باید پاسخ پرسش‌هایی مثل:

• مخاطب کیست؟
• مطلوب‌ها و گرایش‌های کاربر چیست؟
• گسترۀ فعالیت ما چقدر است؟
• هدف ما چیست؟
• گفتن چه چیزی لازم و چه چیزی زائد، اضافه یا اشتباه است؟
• چه چیزی بهتر کار می‌کند؟
• چه چیزی گیج‌کننده و چه چیزی هموارکننده است؟
• موانع یا محدودیت‌های کاربر چیست؟
• موانع یا محدودیت‌های فنّی، حقوقی و… ما چیست؟
• مشوّق‌ها چه هستند؟
• دلسردکننده‌ها چه هستند؟
• و…

را بدانیم. می‌توانیم برای پاسخ به همۀ این پرسش‌ها صرفاً به حس و شهود تکیه کنیم. ولی وقتی پای داده‌های قابل‌اتکا وسط می‌آید، تصمیم‌های ما مطمئن‌تر خواهد شد.

داده‌های تخصصی یا مبتنی بر دانش و تجربه

تجربۀ گذشتگان، نردبانی برای ماست. علم همیشه بر شانه‌های اندیشمندان و دانشمندانِ قبل از خود ایستاده و قد بلند کرده. در موارد بسیاری، دانشِ برآمده از تجربه یا تحقیق، داده‌های مسلّمی را به ما منتقل می‌کنند. محتوای پرمخاطبِ مراکزی مثل NNG میوۀ همین نوع از داده‌ها هستند.

ببینید متخصص گروه نیلسون-نورمن چطور روی داده‌ها تأکید می‌کند:

نوع دیگری از داده‌های مبتنی بر علم یا تجربه، قانون‌ها و اصول نگارشی هستند.

به‌عنوان مثال، زمانی که بین دو نفر در تیم طراحی برای استفاده از تعبیرِ «دسته‌ها» و «دسته‌بندی‌ها» اختلاف وجود دارد، اصول نگارشی (دستور زبان، ظرایف نوشتاری، بارمعنایی، بارِ حسی و…) به‌عنوان اطلاعاتِ قابل‌تکیه در یو ایکس رایتینگ داده‌محور به کمک‌مان می‌آیند.

یک نمونۀ دیگر از داده‌های مبتنی بر علم، تحقیق‌های روانشناختی‌ست. اینکه مخاطبان به چه جنس از کلمات یا چه نوع جمله‌بندی‌ها و ترکیب‌هایی واکنش مثبت نشان می‌دهند یا چه ساختارهای نوشتاری‌ای را با دقت بهتری می‌خوانند از جمله داده‌هایی‌ست که یک تجربه‌نویس باید آن‌ها را در فرایند یوایکس رایتینگ داده‌محور به کار بگیرد.

مثالی برای داده‌های مبتنی بر تحقیق و علم

تحقیقاتی که Software Advice آن را منتشر کرده، تا امروز مبنای مقالات مختلفی قرار گرفته. این تحقیق می‌گوید بیشینۀ مشتریان (۷۸٪) در برابر ردشدن درخواست‌شان با لحنی صمیمی احساس رضایت دارند و در مقابل، اگر درخواست مشتریان با لحنِ رسمی پذیرفته شود، فقط ۳۵٪ از آن‌ها احساس رضایت می‌کنند.

خب، حالا بیایید به سه بازویی بپردازیم که در طراحی محتوای تجربه کاربر به‌شیوۀ مبتنی بر داده به کار می‌آیند:

۱. آزمون کاربردپذیری در یو ایکس رایتینگ داده محور

این توصیۀ هوشنگ گلشیری در بسیاری اوقات به من کمک کرده است:

برای آنکه بفهمید داستان‌تان چطور شده، آن را بلند برای خودتان بخوانید.

نقل به‌مضمون از هوشنگ گلشیری

اگرچه محتوای تجربه کاربر داستان نیست، ولی نوعی نوشته است. زمانی که به‌صورت انفرادی کار می‌کنیم و به‌نظرمان می‌رسد که نوشته‌مان بی‌عیب‌ونقص و گویاست، ممکن است یک مرورِ دوباره نظرمان را عوض کند.

بازخوانی یک قدم عقب‌تر از «آزمایش» است. من ترجیح می‌دهم مخاطبانِ محتوای تجربۀ کاربر را موقعِ بهره‌گیری از محصول ببینم و بفهمم با نوشته‌ها چطور ارتباط برقرار می‌کنند. آیا نوشته‌ها بدون اصطکاکِ بیهوده راهنمایی‌شان کرده؟ احیاناً جمله یا کلمه‌ای بوده که فهمیدنش برایشان سخت باشد؟ گیج نشده‌اند؟ مجبور نشده‌اند جمله‌ای را دو بار بخوانند تا بفهمند؟ ایراد کجاست؟ از نوشته و کلمات یا مسیر+کلمات (محتوا و بستر محتوا)؟

جواب این پرسش‌ها به من کمک می‌کند تا محتوای تجربه کاربر را در فضایی غیرشخصی و نزدیک به واقعیت ارزیابی کنم و ایرادهای ظریف را کشف و رفع کنم.

چطور به پاسخ می‌رسیم؟ یکی از قابل‌اتکاترین روش‌ها انجام آزمون کاربردپذیری است. (بیشتر بدانید: چطور محتوای تجربه کاربر را در تست کاربردپذیری ارزیابی کنیم؟)

علاوه بر این‌ها، ترفندها و فرمول‌های موفق هم می‌توانند نوعی داده تلقی شوند؛ به‌شرطی که در زمانِ الهام‌گیری از آن‌ها، به متغیرهایی مثل تفاوت‌های فرهنگی و زبانی و موضوعی توجه کنیم. متأسفانه در بسیاری از اوقات، افراد تصوّر می‌کنند می‌توانند الگوهای موفق مبتنی بر زبان انگلیسی را در یوایکس رایتینگ فارسی هم پیاده‌سازی کنند.

۲. آزمون گزینه‌ها یا A/B/C/D/… Test

من از دودل‌بودن بی‌اطمینانی خوشم نمی‌آید. حتی وقتی زیادی دودل هستم، فوراً سعی می‌کنم تصمیم بگیرم و به‌قولِ سعدی «به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل…» عمل کنم. با این حال در برخی از اوقات، نمی‌توانم ادعا کنم بین دو یا چند گزینه، کدامیکی بهتر کار می‌کنند. این تردید بیشتر زمانی گریبانگیرم می‌شود که می‌خواهیم چیزی تازه را در محصول امتحان کنیم.

در این مواقع آزمایشِ همگی گزینه‌های از صافی گذشته، راهگشاست. نتیجه به ما می‌گوید که چه چیزی بهتر کار می‌کند. از یاد نبریم که نتیجۀ چنین آزمایشی قرار نیست به ما بگوید چه چیزی درست و چه چیزی نادرست است. بنابراین باید گزینه‌ها را از صافیِ عقل و شهود و داده‌ها بگذرانیم و بعد با بهره‌گیری از آزمون آ/ب میزان موفقیت هر کدام را بسنجیم.

این کاری‌ست که تیم طراحی محصول کمپانی‌های بزرگ انجام می‌دهد. پوریا خواصی (مدیرمحصول در Booking) در این باره برایمان گفته:

۳. استدلال کردن

آزمون‌ها فرایندهای برنامه‌ریزی‌شده‌ای می‌طلبند. در بسیاری از اوقات،‌ با آن فرایندها فاصله داریم یا می‌توانیم با تکیه بر شواهد، مستندات (مثل گزارش‌های واحدهای پشتیبانی یا تجربۀ مشتری یا هیت‌مپ) و استدلال‌های مبتنی بر قانون‌های تجربه کاربر و اصول نگارش، به گفتگوی استدلالی بپردازیم و با هم نتیجه بگیریم.

طبیعتاً استدلال باید روی مستنداتِ کافی و دلایل منطقی استوار باشد، وگرنه به جروبحث یا تحمیل عقیده منجر می‌شود.

منافعی که یو ایکس رایتینگ مبتنی بر داده دارد

اگر بدانیم چرا داده‌ها را جمع‌آوری یا بررسی می‌کنیم، آن‌وقت می‌فهمیم چطور و در کجا از آن‌ها استفاده کنیم. من شروع کردن با سؤال را خیلی دوست دارم. به‌نظرم طراحی محتوای تجربه کاربر هم نوعی «شروع با سؤال» است که در نهایت می‌توان به آن «یو ایکس رایتینگ مبتنی بر داده» گفت.

یوایکس رایتینگ داده‌محور یعنی بدانیم چه کار می‌کنیم و بتوانیم از کارمان دفاع کنیم و مسئولیتِ محتوای طراحی‌شده را بپذیریم.

یک طراح محتوای داده‌محور، از آنجایی که پرسشگر و استدلال‌گر است، می‌تواند در فرایندهای طراحی هم به بهبود بستر محتوا کمک کند.

عبور از تصمیم‌سازی‌های شهودی و حسی هزینه‌های نامرئی را کاهش می‌دهد و به بهبود نرخ تبدیل و افزایش کارایی محصول کمک می‌کند.

دربارۀ روش‌های ارزیابی متن تجربه کاربر بیشتر بدانیم

آرتی‌فکت یا اطلاع‌افزار طراحی تجربه کاربر چیست؟

10 مارس 2022 2 دیدگاه

لوئیس میلان از TopCoder: طراحی تجربه کاربر دامنه‌ای وسیع دارد، بنابراین بیایید روی تجربه کاربر…

متن کامل

راهنمای ارزیابی متن تجربه کاربر/تست کاربردپذیری برای یوایکس رایتر

2 فوریه 2022 2 دیدگاه

چطور بفهمیم متن تجربه کاربر خوب از آب درآمده؟ در جایگاه تجربه‌نویس، ما باید برای…

متن کامل

آنچه باید دربارۀ تست کاربردپذیری و روش‌های آزمون کاربردپذیری بدانید

6 سپتامبر 2021 1 دیدگاه

بیایید قبل از اینکه سراغ چیستیِ آزمون کاربردپذیری برویم، مفهوم کاربردپذیری را مرور کنیم تا…

متن کامل

طراحی تجربۀ کاربر به ما می‌گوید که عناصرِ مختلفی در رقم‌زدن تجربۀ دلچسب دخیل‌اند. این تخصص هم مثلِ دنیای ما همواره در حال رشد و توسعه است. بنابراین همواره عناصر و اجزای ویژه‌ای خلق  می‌شوند و برای کمک به خلق یک تجربۀ فرح‌بخش پا به فرایند طراحی می‌گذارند. امروز با خیلی از آن‌ها آشناییم: معماری اطلاعات (information architecture)، طراحی تعاملی (interaction design)، تحقیقات کاربر (user research)، تجربه‌نویسی (ux writing)، طراحی بصری (visual design) و بسیاری چیزهای دیگر.

آرتیفکت یا اطلاع‌افزار چیست؟

آرتیفکت به‌طور خلاصه، مجموعه‌ای از مصنوعات است که سرنخ‌هایی برای رسیدن به بینش و علم در اختیارمان می‌گذارند. در طراحی تجربۀ کاربر، اطلاع‌افزار به مجموعه مستنداتی می‌گوییم که ما را با ارائه سرنخ‌های مفید، در مسیرِ طراحی یک محصول یاری می‌کنند.

تلویزیون من هم یک Artifact است

درست است، از منظر انسان‌شناسی می‌توان اطلاع‌افزار را به عنوان یک شیء یا شکلی از شواهد تعریف کرد که ارزش فرهنگی یا تاریخی ایجاد می‌کند. با آسودگی خیال می‌توان گفت که اطلاع‌افزار در طراحی تجربه کاربر (UX Design Artifact) با مجموعه‌ای از مستندسازی‌هاست که متخصصان مختلف آماده می‌کنند.

قبلاً هم گفتیم که نقش‌های مختلفی در یک پروژه طراحی تجربۀ کاربر (UX) سهم دارند. این نقش‌ها همواره تکرار می‌شوند و اطلاعاتی را تولید می‌کنند که قطعاً می‌توان آن‌ها را به‌عنوان اطلاع‌افزار طراحی تجربه کاربر یا همان آرتیفکت طراحی تجربه کاربر دسته‌بندی کرد.

مثلاً طرح‌های اولیه (wireframes) را در نظر بگیرید: این طرح‌ها اطلاعات دارای سابقه را با خود دارند، می‌توانیم همواره بر آن‌ها تکیه کنیم و نظرها را روی‌شان ذخیره کنیم. در عین حال می‌توانیم با مبنا قرار دادن نسخه‌های قبلی، ویراست‌های تازه‌ای ارائه کنیم و روندِ حرکت از نقطه‌های قبلی تا نسخۀ جدید را ببینیم.

آرتی‌فکت همان دفینه‌هایی‌ست که به ما سرنخ‌هایی برای درکِ بهترِ مسیر و رفع مشکلات می‌دهد.

از جمله مرسوم‌ترین اطلاع‌افزارهای طراحی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• گزارش‌های تحقیقات کاربر
• کاربرنماها
• طرح‌های اولیه
• نقشه سفر کاربر (User journey map)
• نقشه سایت
• جریان کار (Flow)
• پیش‌نمونه‌ها (Prototype)
• آزمون کاربردپذیری
• نمودار همبستگی (Affinity mapping)
• نقشۀ ساخت (Blueprint)
• و…

از بین نمونه‌های مختلفِ اطلاع‌افزار طراحی تجربه کاربر، کدام‌یکی برای من ارزش‌آفرین هستند و راهکاری نو در طراحی ارائه می‌کنند؟

تجربۀ من در طراحی می‌گوید که همگی این اطلاع‌افزارها برایم ارزش‌آفرینند. امّا می‌دانیم که یک استراتژی ثابت، مشخص و کامل برای انجامِ همۀ پروژه‌ها وجود ندارد. اگر یک روش قبلاً جواب داده، به این معنی نیست که در جای دیگر هم همان روش کارایی دارد.

اما تجربه به من می‌گوید می‌توانیم برای به‌دست آوردن و درکِ اطلاعاتی که رقبا قادر به حس کردن و دیدنش نیستند از بعضی از اطلاع‌افزارها به شکل خردمندانه و آگاهانه استفاده کنیم. در ادامه برخی از آرتیفکت‌های طراحی تجربه کاربر را مرور می‌کنیم:

کاربرنما (Persona)

کاربرنما (یا به فرنگی: پرسونا) مجموعۀ اسناد ساده و شفافی‌ست که کاربران (مشتریان) را به ذینفعان (شما و همکاران‌تان) معرفی می‌کند. تعریفِ رفتار و سلایق و ویژگی‌های کاربرانی که محصول را برای‌شان طراحی می‌کنید به شما کمک می‌کند تا در حین طراحی تجربۀ کاربر، نقاط درد و نقاط رضایتمندی را بهتر تشخیص بدهید و نیازمندی‌ها را شناسایی کنید.

من برای یکی از رویدادهایی که Topcoder در آن به رقابت می‌پرداخت، یک کاربرنما روی یک کاغذ آماده کردم. قصدم این بود که سریع آماده شود. مسئله‌ها و مشخصه‌ها همان مؤلفه‌های اساسی‌ای هستند که در خلق سند پرسونا به کار می‌آیند.اگر اطلاعات کافی در اختیار نداشته باشیم مجبور می‌شویم در جاهای اشتباه دنبال جواب برای پرسش‌های‌مان دربارۀ کاربرمان بگردیم.

حداقل باید اطلاعات زیر را در اختیار داشته باشیم:

• اهداف کاربر چیست؟
• چه چیزی باعث ناامیدی و درماندگی او می‌شود؟
• در بافت مشخص، چه چیزی را ترجیح می‌دهد؟
• دشوارترین مسئلۀ کاربر چیست؟
• وقتی از محصول استفاده می‌کند چه اولویت‌هایی دارد؟

نقشۀ سایت / نمودار همبستگی

می‌توانید به‌کمک نقشۀ سایت یا جریان کار (flow) سلسله‌مراتب و مراحل را ببینید و ارتباط بین اجزای مختلف را ترسیم کنید. قواعد و نام‌گذاری‌های رسمی و مشخصی برای تولید نقشه‌های سایت وجود دارند که به سادگی می‌توانید آن‌ها را در اینترنت بیابید. همینطور می‌توانید برای ترسیم این آرتیفکت از ابزارهای آنلاین کمک بگیرید.

پیشنهاد می‌کنم که برای موارد زیر از نقشه سایت استفاده کنید:

• شناخت عناصری که با اپلیکیشن مورد نظر در تعامل هستند و با آن ارتباط دارند.
• داشتن تصویری بهتر از نحوۀ ارتباط workflowها و transitionsها.
• خلق یک سیستم راهبری استوار و قدرتمند.

طرح‌های اولیه (Wireframe)

طرح اولیه به ما دربارۀ نمایش بصریِ رفتارها و کارکردهای یک محصول دید کلی می‌دهد. به‌کمک وایرفریم ساختارهای محتوا و راهبری تعیین می‌شوند.

اگر نقشۀ سایت را آماده کرده باشید، پرداختن به وایرفریم برای‌تان آسان‌تر خواهد بود. طرح‌های اولیه، فارغ از این‌که پرجزئیات باشند یا کم‌جزئیات، به من در شناسایی و رفع بسیاری از مسئله‌هایم قبل از شروع طراحی کمک می‌کنند. به همین دلیل، قطعاً از طرح‌های اولیه به‌عنوان بخشی از جعبه‌ابزار اطلاع‌افزار خود استفاده می‌کنم.

آزمون کاربردپذیری (Usability Test)

آزمون کاربردپذیری یکی دیگر از آرتیفکت‌های طراحی تجربه کاربر است. کتاب‌های زیادی دربارۀ تست کاربردپذیری، تکنیک‌ها و روش‌های مختلف برای تست و اعتبارسنجی نوشته شده است.

کشف مشکل هیچ‌گاه تا این اندازه اهمیت نداشته است

به‌همین دلیل است که باید مناسبت‌ترین مرحله برای انجام آزمون کاربردپذیری را بشناسیم. آیا باید این کار را در ابتدای مسئله انجام دهیم؟ آیا باید طرح‌های اولیه خود را تست کنیم؟ با توجه به محدودیت‌های زمانی که در هر مسئله وجود دارد، من ترجیح می‌دهم این کار را زمانی که طراحی کاملاً آماده شده است انجام دهم. پیشنهاد می‌کنم نمونۀ اولیه را با دقتِ بالا و با تکیه بر راهکارها طراحی کنید و بعد از نزدیکان‌تان بخواهید آن را تست کنند.

خلاصه این‌که کاری شبیه به مراحل زیر انجام دهید:

• یک مجموعه مأموریت برای آزمون تعریف کنید. (این مجموعه شامل کارهایی است که کاربر باید انجام دهد.)
• اقدامات کاربر، رفتارها، موفقیت‌ها و شکست‌های او را مشاهده و ثبت کنید.
• چیزهایی را که کاربر در رسیدن به آن‌ها مشکل دارد یادداشت کنید.
• مسئله را تکرار کنید، اصلاحات لازم را در صورت لزوم انجام دهید و دوباره تست کنید.

اگر فقط بخواهم یک چیز دربارۀ تست‌های کاربردپذیری به شما بگویم در این جمله خلاصه می‌شود: تست‌ها شما را قدرتمند می‌کنند. این تست‌ها چشم‌اندازی از الگوهای کاربر و سناریوهای رضایت‌مندی و خطا را در اختیار شما قرار می‌دهند تا بتوانید اشتباهاتی را که در طراحی شما به وجود می‌آیند پیش‌بینی کنید.

بهتر است تا پیش از ارائه محصول خطاهای آن را کشف کنید و نگذارید تا رقابت به پایان برسد و تازه به فکر شناسایی و رفع خطاها بیفتید. بهتر نیست؟ تست کنید، شکست بخورید و خطاها را برطرف کنید!

امشب، پیش از آن‌که چشمان خود را ببندید، باید نسبت به خواسته‌ها و نیازمندی‌های کاربر خود حساس باشید. باید کاربر را به‌عنوان محورِ برنامه‌ریزی‌های خود بپذیرید. این نگاه بنیادین برای یک طراح تجربۀ کاربر است.

شهود اطمینان‌بخش نیست

در دنیای داده‌ها، چطور می‌توانیم به شهودِ خودمان مطمئن باشیم؟ خیلی از اوقات مشتریانم می‌پرسند: «خب، چطور نتیجۀ کارت را ارزیابی می‌کنی؟» آن‌ها هزینه می‌کنند و حق دارند بهترین نتیجه را بگیرند.

ما به‌عنوان تجربه‌نویس مهارت‌هایی داریم. مهارت‌ها و شهود می‌توانند بخش بزرگی از بارِ تجربه‌نویسی را به دوش بکشند امّا فراموش نکنیم که ما انسانیم و طرفِ حساب‌مان هم انسان است: یک موجود ناقص که برای میلیون‌ها فکر و رفتارِ متفاوت می‌نویسد.

اغلب گمان می‌کنیم سنجش و ارزیابی محتوای خوب دشوار است، امّا درواقع تست متن تجربه کاربر دشوار نیست، فقط باید روشش را بدانیم.

ریچل مک کانل

ارزیابی کلمات یا تست کاربردپذیری متن تجربه کاربر؟

وقتی پای یک پروژۀ جدید وسط می‌آید، برخی از کارفرماها از من نمونه‌کار درخواست می‌کنند. مشکلی نیست. چندتا از محصولاتی را که تجربه‌نویسی‌شان کرده‌ام  نام می‌برم، ولی این کار به چه دردِ کارفرما می‌خورد؟ می‌خواهد چه چیزی را بررسی کند؟ اینکه من در نوشتن مهارت دارم؟ دستور زبان را می‌دانم؟ بلدم زیبا یا ساده بنویسم؟

ارزیابی متن تجربه کاربر بدون در نظر گرفتن ماهیت کسب‌وکار، لحن برند، محدودیت‌ها و اقتضائات کسب‌وکار، نقشۀ سفر مشتری، پرسونا، واکنش کاربر و… یک ارزیابی ناقص است.

اگر می‌خواهید آزمایش متن تجربه کاربر را به تست کاربردپذیری اضافه کنید و بفهمید متنِ طراحی‌شده درست عمل می‌کند یا نه، این مقاله برای شما نوشته شده.

از نظر دادن دربارۀ تجربه کاربر تا ارزیابی متن تجربه کاربر

این روزها همگی‌مان دربارۀ طرح بصری یک محصول یا تجربۀ کاربر نظر می‌دهیم. جملۀ «یواکسش خوب نیست» جملۀ رایجی‌ست. حتی برخی بدون در نظر گرفتنِ صدها متغیر و معیار، با کنار هم گذاشتنِ دو نمونه UI، از مخاطبان‌شان می‌خواهند بهترین را انتخاب کنند. بهترین برای که؟ برای چه؟ در چه شرایطی؟ با چه محدودیت‌ها یا الزاماتی؟ معلوم نیست.

حالا فرض کنید بخواهیم دربارۀ آزمایش متن تجربه کاربر همین فرمول را پیاده کنیم. صبر کنید. بهتر نیست از فریب دادن خودمان دست بکشیم؟

وقتی پای متن وسط می‌آید، هر خواننده‌ای بسته به میزان مهارتِ خوانداری‌اش یک جمله را می‌خواند. با این حساب نمی‌توانیم چنین روشی را بین دوستان و همکاران‌مان پیش بگیریم و دل‌مان را بهش قرص کنیم.

از طرف دیگر، نظر دادن دربارۀ ظاهر یک محصول به‌مراتب آسان‌تر از تحلیلِ متکّی به‌دلیلِ متن است. اولی با ترکیبِ یکی از حواس پنجگانه+معلوماتِ UX دریافت، درک و ارزیابی می‌شود ولی در دومی، اوضاع خیلی متفاوت است: قوای بینایی در درک‌پذیر کردنِ متن تجربه کاربر فقط کارکرد شناسایی دارد، نه ارزیابی.

اولی را با شمردنِ نکاتی دربارۀ رنگ، سفیدخوانی (فضای سفید)، فاصله‌ها و… تحلیل می‌کنیم ولی برای موافقت یا مخالفت با متن، به تته‌پته می‌افتیم: یک جوری‌ه، سخت نیست؟ و هیچ دلیلِ خاصی این جمله‌ها را پشتیبانی نمی‌کند. بنابراین اگر بخواهیم بدون دلیل منطقی و معیارِ اثبات‌پذیر، فوراً دو متن را در موقعیت‌های مشابه ارزیابی و تحلیل کنیم، تحلیل‌مان بسیار بسیار شخصی‌ست.

در بهترین حالت، حتی اگر ارزیابی ما متکی به دلیل باشد، دلایل ما ناظر به چگونگی متن (نکات نوشتاری و دستوری) است، نه «متن تجربه کاربر». بارها گفته‌ایم که تجربه‌نویسی نوعی از طراحی‌ست. در فرایند تجربه‌نویسی جزئیات متعددی دخیل است که در زمان تست کاربردپذیری متن تجربه کاربر باید آن‌ها را در نظر گرفت.

نکات اساسی در ارزیابی متن تجربه کاربر

فراموش نکنیم که در تست کاربردپذیری متن تجربه کاربر، موضوع اصلیِ ما فنون نوشتاری، سبک نوشتاری، قواعد و امثالهم نیست، چون کارِ ما ادبیات و رمان نیست. بنابراین معیارهای ارزیابی متن تجربه کاربر تفاوت‌هایی با نقد ادبی، ویرایشی یا نگارشی دارد.

اگرچه یکی از مسئولیت‌های حرفه‌ای تجربه‌نویس، دقت در نوشتار، پاکیزه‌نویسی و درست‌نویسی‌ست، در برخی از موقعیت‌ها، معیارهای دیگری بر این معیار برتری دارند.

معیارهای ارزیابی متن تجربه کاربر

• تأمین همزمان نیاز کسب‌وکار (محصول) و کاربر
  • شفافیت (روشن بودن پیام، تبعات و…)
  • سادگی (درک‌پذیری سریع و بی‌اصطکاک)
  • کارامدی (رفع ابهام‌ها و سؤال‌ها برای کاربر و رفع دغدغه‌ها و انتقال درست اطلاعات برای محصول)
  • کمال (رفع تردید، سؤال و ابهام. هموار کردن مسیر کاربر.)
• سلامت نوشتاری
  • مبتنی بر زبان معیار
  • مبتنی بر املای درست فارسی و رسم‌الخط رسمی کشور
  • پرهیز از کژتابی، گرته‌برداری، ابهام
  • سلامت نگارشی و ویرایشی
• لحن متناسب
  • تناسب با برند
  • تناسب با پرسونا
  • برانگیختن احساس خوشایند

کدام یک از معیارها بر دیگری اولویت دارند؟ اگر جای‌گذاری یک ویرگول از نظر ویرایشی اشتباه باشد ولی به فهمِ ساده‌ترِ متن تجربه کاربر کمک کند تکلیف ما چیست؟

تفکر استراتژیک – تفکر طراحانه

برای شناسایی هر یک از معیارهای ارزیابی متن تجربه کاربر، به تفکر استراتژیک و طراحانه نیاز داریم.

تفکر استراتژیک ما را در شناسایی درستِ نیازها، به‌دست آوردن یک نگاه جامع و در نظر گرفتنِ جزئیاتِ مختلف به‌نفعِ یک کلّ کامل یاری می‌کند. به‌کمک تفکر استراتژیک می‌فهمیم که چه چیزهایی را باید فدای چه چیزهایی بکنیم یا بارِ ارزشی هر معیار را چقدر در نظر بگیریم. در این صورت یک گام بزرگ به‌سمت تست کاربردپذیری متن تجربه کاربر پیش خواهیم رفت.

تفکر طراحی چطور؟ با تکیه بر تفکر طراحی می‌توانیم برای مسئله‌هایی که شناسایی کرده‌ایم راهکارهای مبتنی بر شرایط طراحی کنیم.

ترکیب این دو به یوایکس رایتر کمک می‌کند تا بهترین تصمیم را در موقعیت‌های مختلف بگیرد و بدون دلبستگی به کلمات، هر چیزی را آزمایش کند.

من وقتی رمان می‌نویسم برایم مهم نیست که مخاطبم کلماتم را بفهمد یا نه، این مشکل خود اوست. اوست که باید با داستان، لحن و زبانِ داستان من هماهنگ شود. ولی در یو ایکس رایتینگ موظفم به سازِ مشتری برقصم.

تانگو، سالسا، کردی، تهرانی، ترکمنی یا عربی؟ پرضرباهنگ یا کند؟ تفکر استراتژیک و تفکر طراحانه محدودۀ ما را مشخص می‌کند. یعنی: قرار نیست هر جور که مشتری زد برقصیم چون ممکن است ساز زدن بلد نباشد. در عین حال ما وظایفی هم برابرِ اخلاق، کسب‌وکار، قانون، زبان، خط، أصول تجربه کاربر و… داریم.

روشی برای شناسایی و درک مسئله‌ها

خب، چطور از تفکر طراحی و تفکر استراتژیک به‌نفعِ ارزیابی متن تجربه کاربر کمک بگیریم؟

روشی که در ادامه می‌بینید گسترۀ قابل‌توجهی در اختیارمان می‌گذارد. پاتریک استانفورد دربارۀ روش ابداعی‌اش می‌گوید:

روش‌هایی که در اینجا معرفی می‌کنیم با روش‌های استاندارد تحقیق تجربه کاربر (UX Research) همسو و مطابق با نیاز ما هستند.

قرار نیست همۀ این روش‌ها در همۀ پروژه‌ها جواب بدهد. ما می‌خواهیم همۀ گزینه‌ها را در اختیار داشته باشید تا بتوانید متناسب با نیازتان آن‌ها را به کار بگیرید.

از بین روش‌های مبنایی، من دو روشِ تقریباً مشابه را در نظر گرفتم. این دو روش بر مبانی مشترکی اتفاق نظر دارند که همگی‌شان بر «داده» استوار است. بنابراین مشخص کردن داده‌های لازم حیاتی‌ست.

• شناسایی نیاز کسب‌وکار (در گفتگو با همۀ ذی‌نفعان)
• شناسایی نیاز کاربران (در مصاحبه‌ها، تست‌های کاربردپذیری، نظرسنجی‌ها)
• معماری اطلاعات (طبیعتاً این کار بدون هم‌افزایی با مدیران محصول و طراحان تجربه کاربر ناممکن است. هم ما و هم آن‌ها باید اهمیّت همکاری در کل فرایند را درک کنیم.)
• تدوین و توسعۀ پرسونا
• طراحی روندها (wireframe) – اولین متن‌ها اینجا آماده می‌شوند.
• تحلیل و بررسی رقبا
• تدوین محدوده‌ها، لحن و صدای محصول
• آماده‌سازی پیش‌نمونه (نسخۀ بعدی متن تجربه کاربر در این نقطه طراحی می‌شود.)
• طراحی و اجرای آزمون کاربردپذیری
• طراحی آزمون آ/ب
• شناسایی نقاط درد و اصطکاک جدید
• شناسایی نقاط ضعف محتوا
• ارائه دوباره به ذی‌نفعان
• شفاف کردن هدف آزمایش
• ذخیره‌کردن همۀ داده‌ها در یک جای مشخص برای مراجعه‌های بعدی، مرور و بازنگری (قرار است مبنای کارِ شما و مبنای ارزیابی متن تجربه کاربر باشند)

و بر اساس هر دو مدل، این روش‌ها دائم در حال تکرار هستند.

ارزیابی کمّی، ارزیابی کیفی

یکی از مهمترین چالش‌ها در تست کاربردپذیری متن تجربه کاربر، در دسترس نبودن معیارهای کمّیِ قابل اثبات است. طراحان تجربه کاربر به‌دلیلِ فاصلۀ زمانی از ما جلوتر هستند، آن‌ها ابزارهای متنوعی برای آزمایش‌های کمّی و کیفی دارند و البته، محصول‌شان هم به‌دلیلِ درک‌پذیری فوری (به‌لطف حواس پنجگانه) متریک‌های اندازه‌گیری مدون‌تری دارد.

چاره چیست؟

آیا می‌توان برای ارزیابی محتوا هم معیارهای قابل اندازه‌گیری تدوین کرد؟

در چه صورتی می‌توانیم به داده‌های قابل اندازه‌گیری برسیم؟ در صورت جمع‌آوری داده‌ها از ابتدا و طراحی یک مدل برای جمع‌آوری اطلاعاتِ لازم. در بالاتر اشاره کردیم که اطلاعات ضروری چه چیزهایی‌ست. شما می‌توانید اطلاعات ضروری خودتان را داشته باشید و متناسب با نیازتان رفتار کنید.

چه چیزهایی به دست می‌آوریم؟

اگر هدف‌مان شفاف باشد و داده‌های کافی را جمع‌آوری کنیم، حین و بعد از اجرای آزمایش‌ها، داده‌های تازه‌ای برای ذخیره خواهیم داشت. داده‌ها سرمایه‌اند. دقت کنید که در حال پُر کردن یک صندوق گنج هستیم. بنابراین باید صندوق قرص و محکمی انتخاب کنیم. و البته بهتر است کلید را گم نکنیم. هشتگ‌ها می‌توانند کمک‌کننده باشند.

• خلاصۀ برداشت‌ها و بینش‌ها
• عکس شرکت‌کنندگان در آزمون
• یادداشت‌های پراکنده مثل یادداشت روی تخته
• عکس‌های کاربرگ‌ها و یادداشت‌های تکمیل‌شده توسط کاربر
• نقل قول‌های افراد شرکت‌کننده در مصاحبه‌ها
• جزئیات و یادداشت‌های کارگاه‌ها
• نقشه سفر مشتری
• ویدئوهای تست کاربر
• نتایج نظرسنجی
• نکات ویژۀ کسب‌وکار، تیم فنی یا مدیران محصول

تدوین شاخص عملکرد (KPI)

به طوفان فکری و همینطور نظرخواهی از تیم پشتیبانی مشتریان نیاز داریم. پرسش‌هایی نظیر پرسش‌های زیر بپرسید و نظرها را ثبت کنید. این کار به ما کمک می‌کند تا یک قدم به سمت تدوین شاخص سنجش متن تجربه کاربر نزدیکتر شویم.

پرسش‌های کیفی:

• کاربران دربارۀ وعده‌های برند چه احساسی دارند؟
• کاربران دربارۀ ارزش پیشنهادی محصول چه احساسی دارند؟
• کاربران چگونه کیفیت و ویژگیِ محصول یا برند شما را توصیف می‌کنند؟
• کاربران چگونه صدای محصول شما را توصیف می کنند؟ (آیا با آنچه در نظر گرفته‌اید مطابقت دارد؟)
• آیا کاربران با اصطلاحات استفاده شده در سرتاسر UI به خوبی ارتباط می‌گیرند؟
• آیا کاربران خودشان را در محصول می‌بینند؟ (متن آن‌ها را خطاب قرار داده؟ گفتگو شکل گرفته؟)

پرسش‌های کمّی

• چند درصد از کاربران وظایف خود را با موفقیت انجام می‌دهند؟
• چند درصد از کاربران وارد قیف فروش می‌شوند و آن را تا پایان خرید طی می‌کنند؟
• چند درصد از کاربران با موفقیت از نقاط انتقال عبور می‌کنند، مانند کلیک کردن از صفحۀ فرود به جریان پرداخت، یا از صفحه‌های ورود به اولین جریان کار شما؟

این پاسخ‌ها باید در کنار اهداف کسب‌وکار قرار بگیرند تا بتوانیم KPI تعریف کنیم.

چه روش‌هایی در دسترس داریم؟

در ادامه روش‌هایی برای آزمایش متن تجربه کاربر وجود دارد که به شما کمک می‌کند خوب و بد را بشناسید. برخی از این روش‌ها و مشکلاتی که در مسیر تست کاربردپذیری متن تجربه کاربر دارند را آوردیم:

• آزمون آ/ب
  یکی از بهترین گزینه‌ها برای شناسایی بهترین عملکرد است. حتی می‌توانیم به‌جای دو گزینه از چند گزینه استفاده کنیم. مشکل اینجاست که اجرای این نوع آزمون معمولاً با دشواری‌های اداری همراه است. ضمن اینکه متقاعد کردن مدیران برای آزمایش دو یا چند نمونه متن در روندِ پرسرعتِ طراحی (مخصوصاً در استارتاپ‌ها) کار آسانی نیست.
• آزمون کاربردپذیری
  آنچه به این نام مشهور است، بیشتر از هر چیز بر کل تجربه کاربر تمرکز دارد و برای ارزیابی متن تجربه کاربر مناسب‌سازی نشده.
• آزمون کلوز همۀ نیازهای ما را پوشش نمی‌دهد.
• تکنیک بلند فکر کردن در زمانی که کاربر زیاد حرف نمی‌زند کارایی ندارد.
• تست هایلایتر
• نظرسنجی درک مفهوم

ما می‌توانیم روش‌های مختلف را بر اساس اهداف‌مان و به‌نفعِ خودمان بهینه‌سازی کنیم. فراموش نکنیم که هیچ روشی وحی منزل نیست، ممکن است شما و همکاران‌تان روشی بسیار کارامدتر بسازید. ما همه در حال آزمون و خطاییم و علم در سراسر تاریخ بشری همینطور پیش رفته است.

آزمون آ/ب – A/B Testing

یکی از رایج‌ترین آزمون‌هاست. نباید فراموش کنیم که این نوع آزمایش، برای تشخیص درست و غلط نیست، بلکه به ما در شناسایی بهترین عملکرد کمک می‌کند. بنابراین قبل از رسیدن به مرحلۀ ارزیابی متن تجربه کاربر با این روش، باید داده‌های شسته‌رفته‌ای داشته باشیم.

در برخی از کمپانی‌های بزرگ بیش از دو گزینه را به‌طور همزمان آزمایش می‌کنند. طبیعتاً هر چقدر دایرۀ آزمایش وسیع‌تر و گزینه‌ها متنوع‌تر باشند، نتیجۀ بهتری می‌گیریم. البته افراط هم مجاز نیست.

آزمون کاربردپذیری

ما می‌توانیم با همراهی تیم طراحان تجربه کاربر، به یک روش مشترک در آزمون کاربردپذیری برسیم. در این صورت، آزمون فقط روی عملکرد محصول متمرکز نخواهد بود و تست کاربردپذیری متن تجربه کاربر هم همزمان انجام می‌شود.

آزمون کلوز – Cloze testing

گفتیم که همۀ نیازهای ما را پوشش نمی‌دهد، ولی مفید است. چرا کافی نیست؟ چون ممکن است نتایج ما را معطوف به خوانایی و درک مفهوم کند. فراموش نکنیم که انگیزۀ ما از طراحی و ارزیابی متن تجربه کاربر «طراحی»ست و نه خوانایی. خوانایی و شفافیت فقط یکی از معیارهاست.

آنی آدامز -یو ایکس رایتر گوگل- در مطلبش روشِ بهره‌گیری از آزمون کلوز را توضیح می‌دهد:

تست‌های کلوز برای تشخیص اینکه آیا مخاطب شما واقعاً آنچه را نوشته‌اید می‌فهمد یا خیر عالی است.

نحوۀ اجرای تست کلوز:

1. یک بخش از متن را انتخاب کنید و هر N امین کلمه را حذف و با جای خالی جایگزین کنید. مقدار N بالاتر تست را آسان‌تر می‌کند. در تست‌های معمولی، N=6. البته، تجربه‌نویسان که با ریزه‌نوشته کار می‌کنند باید N کوچکتری در نظر بگیرند.

2. از هر شرکت‌کننده بخواهید متن تغییریافته را بخواند و جاهای خالی را با بهترین حدس‌های خود پر کند.

3. محاسبه امتیاز: درصد کلماتی که به درستی حدس زده شده‌اند را محاسبه کنید. مترادف‌ها و غلط املایی مجاز هستند (در واقع، اگر یک مترادف تکرار شود، شاید این همان کلمه‌ای باشد که به دنبالش بوده‌اید). اگر متنِ شما از سوی ۶۰٪ یا بالاتر شرکت‌کنندگان حدس زده شود، کارتان خوب است.

آنی آدامز

همانطور که می‌بینید این آزمون نمی‌تواند یک ارزیابی کامل از متن تجربه کاربر ارائه کند ولی در برخی موقعیت‌ها کاربردی‌ست. علاوه بر این، کدام شرکت و تیمی حاضر است زمان قابل قبولی برای اجرای این آزمون صرف کند؟

تست هایلایتر

در قدم نخست اهداف و سؤال‌ها را مشخص کنید. شاید سؤال‌های شما یکی از این مثال‌ها باشد:

• کدام جمله به کاربر حس ناامنی می‌دهد؟
• کدام جمله کاربر را دچار سردرگمی می‌کند؟
• کدام بخش از متن خلاف انتظار کاربر بوده؟ (ذهن کاربر را منحرف کرده)
• کدام متن دیده نشده؟
• کدام متن مفهوم نبوده؟
• و…

برای اجرای این آزمون می‌توانید به کاربران‌تان چند رنگ ماژیک بدهید و بخواهید بر اساس هر سؤال، از رنگ مشخصی استفاده کنند. ممکن است بخواهید این تست را به‌صورت آنلاین انجام دهید. تیم فنّی شما می‌تواند یک ابزار برای‌تان بسازد یا به‌جای این، از ابزارهای معمول مثل گوگل‌داک، میرو یا موارد مشابه کمک بگیرید.

این آزمایش به شما کمک می‌کند نقاط درد و اصطکاک را بهتر شناسایی کنید.

نظرسنجی درک مطلب

به فهرستی از پرسش‌های کوتاه و پاسخ‌های کوتاه نیاز دارید. طبیعی‌ست که پرسش‌ها باید دربرگیرندۀ متن تجربه کاربر (هدف آزمایش) باشند. می‌توانید از ابزارهای آنلاین نظرسنجی کمک بگیرید تا نتایج را برای‌تان دسته‌بندی کند.

حرف آخر

ارزیابی متن تجربه کاربر آسان نیست. ارائه دلایل مستند و قابل اندازه‌گیری هم همینطور. ما روش‌هایی را با هم مرور کردیم. هر کدام‌شان ما را به جلو می‌برند امّا کافی نیستند. علاوه بر این، همدل و همراه کردنِ تیم‌های مدیریتی و طراحی خودش کار دشواری‌ست. پیش از هر چیز آن‌ها باید اهمیّت طراحی متن تجربه کاربر و تأثیرش را بدانند.

دربارۀ یواکس رایتینگ داده‌محور بیشتر بدانیم

ارزیابی متن تجربۀ کاربر به داده‌ها متکّی‌ست و در عین حال به ما داده‌هایی نو می‌دهد؛ داده‌هایی که «موفقیت» متنِ طراحی‌شده را به ما نشان می‌دهد. ابزارها و روش‌های ارزیابی محتوای تجربه کاربر، یارِ کمکی ما در یواکس رایتینگ داده‌محور است.

در اهمیتِ داده‌محور بودن: یو ایکس رایتینگ داده محور چیست؟

23 دسامبر 2022 1 دیدگاه

مدتی قبل فردی از من برای افزودن یک عنصر به بسته‌بندی عطر مشورت خواست. از…

متن کامل

آرتی‌فکت یا اطلاع‌افزار طراحی تجربه کاربر چیست؟

10 مارس 2022 2 دیدگاه

لوئیس میلان از TopCoder: طراحی تجربه کاربر دامنه‌ای وسیع دارد، بنابراین بیایید روی تجربه کاربر…

متن کامل

آنچه باید دربارۀ تست کاربردپذیری و روش‌های آزمون کاربردپذیری بدانید

6 سپتامبر 2021 1 دیدگاه

بیایید قبل از اینکه سراغ چیستیِ آزمون کاربردپذیری برویم، مفهوم کاربردپذیری را مرور کنیم تا…

متن کامل

منابعی که برای نوشتن این مقاله استفاده شده‌اند:
– How to research and test content and copy
– How to Validate Your UX Copy
– Testing for UX writers: know when your words are working
– Content in the product design process — articulating our role
– How to Test Your UX Copy

مفهوم کاربردپذیری، زیرموجموعۀ مفهوم گستردۀ «تجربه کاربر»قرار گرفته و به میزان سهولت استفادۀ کاربر ار یک وب‌سایت یا محصول اشاره دارد. این مفهوم ذیلِ طراحی تجربه کاربر قرار دارد، ولی این تمام داستان نیست.

یاکوب نیلسن، در ارتباط با مهندسی کاربری، به 5 ویژگی از یک محصولِ قابل استفاده اشاره کرده است:

1. تاثیرگذار-تمامیت و دقتی که کاربر توسط آن به اهداف مدنظر خود برسد.
2. کارآمدی: سرعتی (توامان با دقت) که این اهداف قابل دستیابی هستند.
3. مشغولیت کاربر: میزان دلپذیری، رضایت و هیجان‌انگیز بودن استفاده از رابط کاربری.
4. ظرفیت خطاپذیری: میزان کیفیت محصول در جلوگیری از بروز خطا و کمک به کاربر در بازیابی هرگونه خطای احتمالی.
5. سهولت در یادگیری: میزان پشتیبانی محصول از جهت‌گیری اولیّه و یادگیری عمیق.

هنگامیکه تمامی این عوامل و فاکتورها را در طراحی خود لحاظ کنیم، کاربر با سهولت بیشتری می‌تواند چیزی را که می‌خواهد بیابد، به اهداف مدنظر خود دست پیدا کند و هنگام استفاده از رابط کاربری مهارت پیدا کند. حتی زیباترین رابط کاربری نیز بدون سیستم عملکردی تمیز و کاربردی، ضامن موفقیت نیست. به همین دلیل است که کاربردپذیری، بخشی کلیدی از تجربه کاربری مؤثر است.

آزمون کاربردپذیری چیست؟

آزمون کاربردپذیری روشی تحقیقی است که به‌منظور ارزیابی یک محصول و به‌کمک کاربران بالقوه انجام می‌شود تا معیارهای بالا را به‌طور عملی بسنجیم.

معمولاً طی انجام تست کاربردپذیری، شرکت‌کنندگان تلاش خواهند کرد همزمان با اینکه ناظران مشغول تماشا، گوش‌دادن یا یادداشت برداری هستند، وظایف معمول خود را به انجام برسانند.

هدفِ تیمِ تست کاربردپذیری، شناسایی هرگونه مشکل کاربردپذیری، جمع‌آوری داده‌های کمّی و کیفی و اندازه‌گیری میزان رضایت شرکت‌کنندگان از محصول است.

به‌اجرا درآوردن مؤثر آزمون کاربرد‌پذیری نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، بکارگیری و استخدام شرکت‌کنندگان و سپس، تحلیل و گزارش دادن یافته‌ها است.

7 مرحلۀ آزمون کاربردپذیری:

برای به‌اجرا درآوردن تست کاربردپذیری 7 گام کلیدی وجود دارد:

1. ایجاد نمونۀ اولیه
2. تهیه کردن یک برنامۀ آزمایشی
3. استخدام/انتخاب شرکت‌کنندگان در آزمون
4. به‌اجرا در آوردن آزمون
5. تجزیه و تحلیل نتایج آزمون
6. مستند کردن داده‌ها
7. گزارش کردن یافته‌ها

که در بسیاری موارد (مخصوصاً برای شرکت‌های کوچک یا متوسط) طی همۀ این مراحل مستلزم صرف هزینۀ مالی و زمانیِ قابل توجهی است. اگرچه این هزینه به نتایج آن می‌ارزد، امّا معمولاً کسب‌وکارهایی که بیش از اندازه به پیش‌فرض‌های ذهنی خودشان متکی هستند، ترجیح می‌دهند مسیر را بدون چراغ جلو بروند و تست کاربردپذیری را کاری اضافه تلقی می‌کنند.

انواع مختلف تست کاربردپذیری

انواع مختلفی از آزمون کاربردپذیری-نظیر تجمعی، تکوینی، آزمون پیش‌نمونۀ اولیه، آزمون پیش‌نمونۀ پیشرفته، آزمون کاربردپذیری از راه دور، آزمون تعدیل‌شده و تعدیل‌نشده، نظرات کارشناسان و رهگیری چشمی-وجود دارد ولی رایج‌ترین آن‌ها عبارتند‌از:

1. آزمون کاربردپذیری Hallway/Guerilla
2. آزمون کاربردپذیری تعدیل‌نشده و از راه دور
3. آزمون کاربردپذیری تعدیل‌شده و شخصی

چرا آزمون کاربردپذیری مهم است؟

علیرغم اینکه آزمون کاربردپذیری هستۀ اصلی ایجاد تجربۀ کاربری مؤثر است، بسیاری از شرکت‌ها از آن استفاده نمی‌کنند و دلایل خود را «کمبود بودجه و هزینه‌بر بودن»، «نداشتن زمان» و «مدت‌زمان زیادی‌ست که در این صنعت هستیم و از مشتریان خود شناخت کافی داریم» بیان می‌کنند. ولی این نوع رویکرد هزینه‌، زمان و منابع بیشتری را برای کسب‌وکارها دربردارد. زمانی که راه را نشناسید، جاده شما را غافلگیر می‌کند!

به‌اجرا درآوردن آزمون کاربردپذیری با استفاده از روش‌های مناسب، از ساخت محصول نامناسب جلوگیری می‌کند؛ که این امر در نهایت منجربه صرفه‌جویی در زمان، هزینۀ مالی و سایر منابع باارزش می‌شود.

طبق گزارش Forbes، جف بزوس در آمازون، طی اولین سال استفاده از پورتال، 100 برابر بیشتر از بازاریابی، در زمینۀ طراحی کاربردپذیری سرمایه‌گذاری کرده است. طبق گزارش بزوس، این رویکرد که به موفقیت چشمگیر آمازون منجر شد.

بنابر گزارش یاکوب نیلسن، کسب‌وکارهایی که 10% از بودجۀ خود را صرف کاربردپذیری کرده‌اند به‌صورت میانگین شاهد افزایش 135% در معیارهای خود شده‌اند و به همین دلیل  ROI کاربردپذیری، چشم‌گیری بوده است.

آیا هنوز هم از مزایای آزمون کاربردپذیری مطمئن نیستید؟ به چندین نکتۀ دیگر نیز اشاره می‌کنیم:

• تضمین رضایت کاربر از محصول
• به شما این اجازه را می‌دهد که میزان موفقیت کاربر در دستیابی به اهداف خود را تحت نظر بگیرید.
• مؤثر در دریافت واکنش کاربران و بازخورد آن‌ها دربارۀ محصول
• افزودن ویژگی‌های جدید (آیا کاربر می‌تواند به این ویژگی‌های جدید دسترسی داشته باشد؟ می‌تواند از این ویژگی‌ها استفاده کند؟ این ویژگی‌های جدید، چگونه با رابط‌های کاربری موجود برهمکنش می‌کنند)
• تأیید این موضوع که اهداف طراحی برآورده شده‌اند
• تطبیق تصمیمات تجاری با موارد استفاده در دنیای واقعی
• رابط کاربری قابل استفاده در بازار رقابتی

مردم طراحی‌هایی را که آن‌ها را نادیده می‌گیرد، نادیده می‌گیرند

Frank Chimero

بطور خلاصه و برای جمع‌بندی، آزمون کاربردپذیری بخشی حیاتی از فرآیند طراحی کاربرمحور بوده تا میزان کاربرد یک محصول/وب‌سایت را مورد سنجش قرار دهد و به شما اطلاع دهد که در طراحی شما چه چیزی کاربرد داشته و چه چیزی ندارد.

بنابراین، مشاهدۀ تلاش کاربران برای دستیابی به اهداف خود در وب‌سایت، نرم‌افزار تلفن‌همراه یا سایر محصولات نرم‌افزاریِ شما، مؤثر‌ترین و کارآمد‌ ترین روش برای نمایان کردن مشکلات کاربردپذیری است. این امر می‌تواند همزمان با جذاب‌کردن، به‌یاد ماندنی و رضایت بخش کردن تجربه استفاده کاربر، ROI شما را نیز افزایش دهد.

تست کاربردپذیری و متن تجربه کاربر

در بسیاری اوقات مشتریان ما می‌پرسند: چطور می‌توانیم بفهمیم چه ریزه‌نوشته‌ای درست کار می‌کند یا نه. برخی‌ها می‌گویند «شاید با آزمون آ/ب». ما پیش‌تر گفته‌ایم که آزمون آ/ب به شما نمی‌گوید چه چیزی درست است و چه چیزی غلط، بلکه نتیجۀ یک مقایسه را برای شما روشن می‌کند.

تست کاربردپذیری در یو ایکس رایتینگ چه قبل از شروع روند بازنویسی و چه بعد از اتمام طراحی متن تجربه کاربر، به شما کمک می‌کند تا عیب‌ها را بیابید و روی بهبودشان تمرکز کنید.

همانقدر که تست کاربردپذیری در روند طراحی تجربه کاربر مؤثر است، در فرایند یوایکس رایتینگ هم کارآمد خواهد بود.

تصور کنید قرار است پنچری یک لاستیک دوچرخه را بگیرید. شما نمی‌توانید بدون ابزارِ لازم، جای درست نشت باد را پیدا کنید. در این صورت مجبورید زمان زیادی را صرف باد کردن مکرر لاستیک یا چسب‌کاری جاهای مختلف بکنید. تست کاربردپذیری همینجا به کمک می‌آید: شما را درست به نقطۀ نشت راهنمایی می‌کند.

به آزمون کاربردپذیری نیاز دارید؟

راهِ میان‌بر را انتخاب کنید و نتیجۀ آزمون را سریع و دقیق به دست بیاورید. تستادی همان راه میان‌بر است. می‌توانید به‌کمک ابزار تستادی، تست کاربردپذیری را با هزینه‌های به‌صرفه‌تر، زمان بهینه‌تر و نتیجه‌ای دقیق‌تر به انجام برسانید.

ساختار اصلی این نوشته وامدار مقالۀ Usability testing in design — why is it important? است.